Specyficzne trudności w uczeniu się

 
      W trakcie nauki szkolnej dziecko może borykać się z różnymi trudnościami w opanowaniu podstawowych technik szkolnych. W trakcie nabywania ich przez dziecko mogą wystąpić trzy rodzaje zaburzeń. Dla określenia trudności w zdobywaniu umiejętności czytania, używa się pojęcia: dysleksja, zaś w obrębie trudności pisania: dysgrafia i dysortografia. W szerszym znaczeniu współwystępujące trudności w czytaniu i pisaniu określa się dysleksją rozwojową. Dysgrafia to zaburzenie techniki pisania charakteryzujące się między innymi wadliwym odtwarzaniem kształtu liter, brakiem ich proporcji, poprawnego łączenia, co powoduje że pismo jest mało lub zupełnie nieczytelne. Dysortografia to zaburzenie objawiające się trudnościami w poprawnej pisowni m.in. popełnianiem błędów ortograficznych. O występowaniu tych trudności możemy mówić tylko w przypadku gdy uczeń zna zasady pisowni ortograficznej i mimo to, nadal popełnia błędy. [1] Specyficzne trudności w uczeniu się (dysleksja, dysgrafia, dysortografia) występują pomimo stosowania odpowiednich metod nauczania, normalnej inteligencji dziecka i poprawnych warunków społecznych. Są wynikiem zmian w centralnym układzie nerwowym.

Najczęstszymi przyczynami trudności w czytaniu i pisaniu są:

- czynniki genetyczne czyli zaburzenia wrodzone lub odziedziczone;

- opóźnione dojrzewanie centralnego układu nerwowego;

- trudności wynikające z zaburzeń emocjonalnych np. stresu, urazu psychicznego;

- problemy spowodowane uszkodzeniami mózgu w czasie ciąży lub porodu, np. w wyniku  przyjmowania leków lub niedotlenienia.[2]

      Występujące dysfunkcje w obrębie centralnego układu nerwowego powodują zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej, orientacji przestrzennej oraz sprawności motorycznej. Zagadnieniem specyficznych trudności w nauce, ich przyczynami, uwarunkowaniami, objawami zajmuje się wielu autorów. Dla krótkiej charakterystyki tych zaburzeń występujących u dzieci w wieku wczesnoszkolnym posłużę się opisem według Marty Bogdanowicz. Jak wyznacza M. Bogdanowicz w wieku szkolnym (kl. I-III) mogą wystąpić charakterystyczne symptomy świadczące o ryzyku pojawienia się specyficznych trudności w uczeniu się w obrębie różnych funkcji. Zaburzona motoryka duża obserwowana poprzez np. niechętne uczestniczenie w zabawach ruchowych i lekcjach w-f, trudności w nauce jazdy na hulajnodze, rowerze, nartach itp. Problemy pojawiające się w zakresie motoryki związane z czynnościami samoobsługowymi takimi jak: ubieranie, mycie, jedzenie (posługiwanie się nożem i widelcem). Objawy zaburzeń pojawiają się również w zakresie koordynacji wzrokowo - ruchowej charakteryzujące się trudnościami w rzucaniu do celu i chwytaniem, niechęcią do rysowania i pisania, nieprawidłowym trzymaniem narzędzia piśmienniczego (zbyt mocne przyciskanie ołówka), niepoprawnym rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu, problemami z odtworzeniem trudniejszych figur geometrycznych oraz niskim poziomem graficznym rysunków i pisania. Podczas nauki czytania i pisania mogą pojawić się nasilone trudności wynikające z opóźnienia lub zakłócenia rozwoju percepcji wzrokowej w zakresie czytania w formie trudności w rozpoznawaniu liter, bardzo wolnego tempa czytania w związku z usilnym głoskowaniem i sylabizowaniem, trudność w opanowaniu automatyzacji procesu czytania, w trakcie czytania może pojawić się wiele błędów w formie: przestawiania lub/i opuszczania liter i sylab w wyrazie, niezauważanie poszczególnych liter w wyrazie, domyślania się sensu wyrazu na podstawie podobieństwa graficznego z innym oraz wiążące się z tym niewłaściwe lub słabe rozumienie czytanych treści. W obszarze pisania mogą pojawić się trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter o skomplikowanej strukturze np. wielkie litery pisane (H, F, Ł, G), może wystąpić mylenie kierunku zapisu liter, mylenie liter o podobnym kształcie graficznym (np. m-n, l-t-ł) lub inaczej położonych w przestrzeni np. (p-g b-d), opuszczanie liter lub całych końcówek wyrazów, drobnych elementów graficznych takich jak znaki diaktryczne, znaki interpunkcyjne. W zapisywanych treściach występować mogą nasilone błędy typowo ortograficzne, niestosowanie zasad rozpoczynania zdania wielką lub małą literą. Mogą pojawić się problemy z różnicowaniem, zapamiętywaniem i stosowaniem zasad ortograficznych, przepisywaniem i pisaniem z pamięci, rozplanowaniem graficznym wyrazów na stronie w zeszycie, stosowaniem prawidłowych odstępów między literami lub wyrazami, przestawianiem liter w wyrazach i wolnym tempie pisania. Pojawiające się błędy w czytaniu i pisaniu mogą występować również z powodu zakłócenia rozwoju percepcji słuchowej np. czytanie nierytmiczne, uporczywe literowanie bez zdolności wykonania syntezy wyrazu, zmiany liter, przekręcanie wyrazów, zgadywanie pozostałych, mylenie wyrazów zbliżonych artykulacyjnie np. bułka – półka, przejawianie niechęci do czytania szczególnie głośnego. W zakresie pisania mogą pojawić się trudności w różnicowaniu pisowni i-j, rozróżnianiu samogłosek nosowych ą/om, ę/em, trudności w różnicowaniu podobnych głosek (z-s, b-p, k-g), pisaniem wyrazów ze zmiękczeniami, opuszczanie liter i sylab. Ponadto trudność z prawidłowym odtwarzaniem tekstu ze słuchu. Mogą również wystąpić trudności w zapamiętywaniu nazw ułożonych sekwencyjnie (pory roku, dni tygodnia, miesiące). Ostatnim obszarem  jest orientacja w schemacie ciała i przestrzeni przejawiające się trudnościami w niepoprawnym określaniu strony prawej i lewej zarówno w schemacie ciała jak i na płaszczyźnie oraz zwierciadlany lub/i niepoprawny kierunek zapisu liter i cyfr.